جودو 柔道
جیگورو کانو (راست) و کیوزو میفونه (چپ)
نام	جودو 柔道
سختی	تمام برخورد
کشور مبدا	ژاپن
پدیدآور	جیگورو کانو
افراد شناخته شده	ببینید: List of judoka
والد	مکاتب مختلف کو-ریو (مجموعه هنرهای جنگی باستانی ژاپن) جوجوتسو، بویژهتِنجین شین یو-ریو و کیتو-ریو
هنرهای پسین	جوجوتسوی برزیلی، کوسِن جودو (جودو در خاک), سامبوی روسی
المپیک	از ۱۹۶۴[۱] (مردان) و از ۱۹۹۲[۲] (زنان)
تارنمای رسمی	International Judo Federation (IJF) The Kodokan

این نوشتار دربردارندهٔ واژگانژاپنی است. اگر مرورگر یا رایانه‌تانتنظیم نشده باشد، به جای نویسه‌هایکانجی و کانا، علامت سؤال، مستطیل و علائم دیگر نمایش داده می‌شوند.

جودو (به ژاپنی: 柔道) ( تلفظ ^{راهنما·اطلاعات}) (به معانی طریقت نرمی، شیوهٔ ظریف و یا راه ملایمت) هنری رزمی از کشور ژاپن است. منشأ جودو، هنر جنگی تن به تن سامورایی‌ها جوجوتسو و کُشتی پهلوانی باستانی ژاپن، یاوارا، با بیش از دو هزار سال تاریخ است و در سال ۱۸۸۲ توسط استاد جیگورو کانو پایه‌گذاری و به جامعهٔ ژاپن معرفی شد. استاندارد و مرکز فدراسیون جهانی جودو، سازمان کودوکان جودو در شهر توکیو پایتخت ژاپن می‌باشد. جودو نخستین رشتهٔ رزمی است که در المپیک ۱۹۶۴ توکیو وارد بازیهای المپیک شد.

تاریخچه و فلسفه[ویرایش]

 

استاد جیگورو کانو بنیان‌گذار جودو

تاریخچهٔ جودو از زندگی مؤسس آن جدایی ناپذیر است. پایه‌گذار این هنر رزمی اصیل، استاد جیگورو کانو بنیان‌گذار سیستم مدرن تربیت بدنی مدارس و دانشگاه‌های ژاپن در اواخر قرن نوزدهم (دورهٔ مِیجی)، دانشمند فرهیخته و متخصص در چندین مکتب قدرتمند و پیشروی جوجوتسو از جمله کیتو-ریو و تِنجین شین یو-ریو بود. استاد کانو نخستین فرد آسیایی بود که به عضویت کمیتهٔ بین‌المللی المپیک درآمد. جیگورو کانو در یک خانوادهٔ قدیمی و ثروتمند، با سابقهٔ طولانی در تولید و فروش ساکه در ناحیهٔ میکاگه واقع در منطقهٔ هیگاشی نادا در شهر کوبه زاده شد. پدر استاد، جیروساکو مارِشیبا کانو، پسرخواندهٔ کاهن اعظم معبد (ایزدکدهٔ) شینتوییِ هیوشی بود که تجارت موروثی خانواده را انتخاب نکرد و در مقام یک روحانی ارشد شینتو زندگی اش را وقف امور مذهبی و آموزشی کرد. او باور عمیقی به ارزش تحصیل و نیروی تعلیم و تربیت داشت و از ابتدا پسر سوم خود، جیگورو را برای کسب علم و معرفت به دست اساتید بزرگی چون چوکوئون یاماموتو و شوسِتسو آکیتا سپرد. استاد در سن نه سالگی مادر خود، بانو ساداکو کانو را از دست داد و همان سال پدر، خانواده را به توکیو منتقل کرد. کانوی جوان در مدارس خصوصی ثبت نام کرد و از ابتدا معلم خصوصی زبان انگلیسی داشت. در سال ۱۸۷۴ برای پیشرفت در مهارتهای زبان انگلیسی و آلمانی به مدرسه‌ای تحت مدیریت اروپایی‌ها فرستاده شد. در آن زمان استاد کانو تنها ۱٫۴۷ متر قد و ۴۱ کیلو وزن داشت. روزی بایسِی ناکای، یکی از دوستان خانواده که سابقاً عضو محافظین شوگون نیز بود، دربارهٔ جوجوتسو به عنوان بهترین شکل تمرین بدنی صحبت می‌کرد. پس از آن برخی از فنون جوجوتسو را برای کانوی جوان اجرا کرد و به او نشان داد که با هنر چیرگی بر نیروها و درک لطافت و ظرافت فنون قدیمی جوجوتسو چگونه یک فرد کوچک اندام نیز می‌تواند بر حریفی تنومند و بلندقد غلبه کند. با وجود مخالفت ناکای و حتی پدر مبنی بر خطرناک و از مُد افتاده بودن نبرد تن به تن سامورایی، کانو عزم کرد که هنر را بیاموزد.

این چنین بود که چشمۀ جودو از دل صخرۀ کهنسال جوجوتسو جوشید. استاد جیگورو کانو در سال ۱۹۳۸ هنگام بازگشت از سفر کاری خود به مصر با کشتی هیکاوا مارو، در اثر ابتلاء به ذات الریه درگذشت. او با تعریف دوبارۀ هنر رزمی از شیوه ای مخصوص برای جنگیدن و پیروز شدن به یک طریقت معنوی در زندگی و سلامتی جسم و روح برای عموم جامعه، میراثی ابدی برای نسلهای آینده بر جای گذاشت.

درجات فنی[ویرایش]

ورزش کاران این رشته، درجات را از کیو (در ژاپنی به معنای درجه) ۱۰ یا همان کمربند سفید آغاز و با طی مراحل کیو ۹ تا کیو ۱ کمربندهایزرد، سبز، بنفش و قهوه‌ای به درجهٔ دان یا کمربند مشکی می‌رسند؛ که کمربند مشکی از دان ۱ آغاز و تا دان ۱۰ ادامه می‌یابد.

برخی از اصطلاحات مهم[ویرایش]

• جودوکا: جودوکار
• اوکِمی: تکنیک افت بی خطر (نحوهٔ صحیح زمین خوردن)
• مائه ماواری: غلت به جلو
• دوجو: محل تمرین جودو
• سِن‌سِی: استاد
• میگی: راست
• هیداری: چپ
• جودوگی: لباس جودو
• ریتسورِی: تعظیم ایستاده
• سِیزا: نِشَسته یا نِشَستن
• رِی: دستور ادای احترام
• هاجیمه: دستور شروع مسابقه
• ماتِی: دستور توقف مسابقه
• جونای: داخل
• جوگای: خارج
• تاتامی: تشک (حصیری) جودو
• نه‌وازا: فنون خاک
• توری: مبارزی که اجرای فن می‌کند (یا برندهٔ نهایی فن)
• اوکه: مبارزی که فن بر روی او اجرا می‌شود (یا بازندهٔ نهایی فن)
• آنزا: چهار زانو نشستن
• آشی وازا: تکنیکهای پا
• آیومی آشی: راه رفتن عادی
• گوشین هو: طریقت دفاع از خود
• گوشین جوتسو: هنر دفاع شخصی (در برابر سلاح‌های سرد و گرم)
• هانسوکوماکی: شکستن مقررات در مسابقه
• جی گوتای: استقرار یا حالت دفاعی
• جوسِکی: مکان نشستن ویژه یا بالاتر در دوجو برای جودوکاران ارشد
• کوزوشی: شکستن و برهم زدن تعادل حریف یا حریفان (کلید و آغاز هر فن)
• تسوکوری: قرارگیری در وضعیت پرتاپ یا خاک کردن (بعد از کوزوشی)
• کاکه: تکمیل یا اجرای نهایی فن (بعد از تسوکوری)
• کی کو: تمرین
• کی گا: صدمه
• کی آی: فریاد روحیه بخش یا خروش روح
• کوشی وازا: تکنیکهای کمر
• مودان شا: کسی که کمربند سیاه ندارد
• ناگه وازا: تکنیکهای پرتاپ کردن
• اوبی: کمربندی که روی لباس می‌پوشند
• رِی گی ساهو: تشریفات و رسوم اخلاق و احترام در دوجو
• رِنراکو وازا: تکنیکهای ترکیبی
• رِنزوکو وازا: تکنیکهای ادامه دار
• ریتسورِی: تعظیم کردن در حالت ایستاده
• شی آی: مسابقه
• سوتای رنشو: حریف تمرینی
• تای ساباکی: جابجایی بدن
• توکویی وازا: فن شگرد یا فنون موردعلاقه
• تسوری کومی: بالا کشیدن
• وازا: فن
• یودان شا: کسی که کمربند سیاه دارد
• زارِی: تعظیم کردن در حالت زانوزده
• نوگاره کاتا: فرمها یا روش‌های فرار از فن

فنون[ویرایش]

 

اجرای فن هارای‌گُشی

فنون جودو در سه بخش فنون پرتابی (ناگه وازا)، فنون خاک (کاتامه وازا یا نه وازا) و فنون ضربه ای (آتِمی وازا) قرار می‌گیرند:

فنون پرتابی (ناگه وازا)[ویرایش]

این فنون شامل دو گروه فنون پرتابی سرپا (تاچی وازا) و فنون قربانی (سوتِمی وازا) می شود. در فنون قربانی، اجراکنندۀ فن (توری) با افت بدن خود به سمت پهلو یا عقب همراه با دریافت کنندۀ فن (اوکه) او را پرتاب کرده یا به خاک می زند. این گروه دارای دو دستۀ فنون قربانی یا افت به سمت عقب (ماسوتِمی وازا) و فنون قربانی به پهلو (یوکوسوتِمی وازا) است. فنون سرپا نیز برحسب بخش کلیدی بدن در اجرای فن به سه زیرمجموعه تقسیم می شود:

• آشی وازا (ashi-waza): فنون پا
• ته وازا (te-waza): فنون دست
• کوشی وازا (koshi-waza): فنون مفصل رانی یا کمر

فنون خاک (کاتامه وازا یا نه وازا)[ویرایش]

این فنون دارای سه زیرمجموعه می‌باشند:

• اوسائه کومی وازا (osaekomi-waza): فنون مهار و کنترل حریف
• شیمه وازا (shime-waza): فنون خفه یا بیهوش کردن
• کانسِتسو وازا (kansetsu-waza): فنون قفل کردن و شکستن مفاصل

فنون ضربه ای (آتِمی وازا)[ویرایش]

این فنون خطرناک طبق سنت به درجات بالای دان یک آموزش داده می شود و شامل کلیۀ حرکات ضربه ای دست و پا می شود.

امتیازات[ویرایش]

در نبردهای رقابتی این هنر رزمی چهار نوع امتیاز وجود دارد که به ترتیب زیر می‌باشد:

1. یوکو امتیاز متوسط معادل ۱ امتیاز
2. وازاری امتیاز بزرگ معادل ۱۰ امتیاز
3. ایپون امتیاز کامل یا ضربه فنی محسوب شده که معادل ۱۰۰ امتیاز است و کسب این امتیاز باعث برد و پایان مسابقه می‌شود.

کسب دو امتیاز وازاری در طول مسابقه نیز معادل امتیاز ایپون و پایان مسابقه‌ است.

پیشتر امتیازی به نام کوکا نیز وجود داشت که در سال ۱۹۸۸ حذف شد.

شیوۀ پیروزی در مسابقات[ویرایش]

در مسابقات جودو کسب امتیاز به دو شکل اجرای فنون در حالت تاچی وازا (سرپا) و اجرای فنون در حالت نه وازا (خاک) صورت می‌گیرد. هر یک از دو جودوکار که در طی مسابقه موفق به اجرای فن در یکی از این دو حالت گردد در صورت دستیابی به امتیاز کامل یا ایپون مسابقه را به نفع خود پایان خواهد داد. در صورتی که جودوکار از فنون تاچی وازا استفاده نماید داور بسته به شیوه زمین خوردن حریف یکی از امتیازات یوکو، وازاری یا ایپون را به اجراکننده فن (توری) خواهد داد. اگر به هر شکل ممکن (مثلاً پس از اجرای فن) دو جودوکار به زمین بیافتند و یکی از دو مبارز بتواند حریف را در حالت خاک (کاتامه وازا) یا نه وازا، به طوری که پشت حریف با تشک تماس یابد و بر حریف کاملاً مسلط شود یا او را مهار نماید (اوسائه وازا)، داور بسته به مدت زمانی که حریف در حالت خاک است به اجراکننده فن امتیاز خواهد داد.

اگر مجری فن (توری) برای مدت ۱۵ ثانیه بتواند حریف (اوکه) را در خاک نگاه دارد یک امتیاز وازاری و چنانچه بتواند به مدت ۲۰ ثانیه اوکه را مهار کند با امتیاز کامل ایپون به پیروزی خواهد رسید.

محافظ (پوشش سر)[ویرایش]

پوشیدن روسری در جودو به دلایل ایمنی جودوکار ممنوع است.^[۳]

تغییر قوانین در سال ۲۰۱۲[ویرایش]

طبق آخرین تغییرات قوانین توسط IJF (فدراسیون جهانی جودو) دست زدن به پا، به هر صورتی خطاست و اخراج جودوکار را به همراه دارد و کندن دست از لباس به صورت دو دست یا یک دست نیز با یک اخطار روبرو می گردد.

پانویس[ویرایش]

منابع[ویرایش]

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا، «Judo»، ویکی‌پدیای انگلیسی، دانشنامهٔ آزاد (بازیابی در ۲۸ بهمن ۱۳۹۳ خورشیدی).

جستارهای وابسته