حضرت زینب سلام الله علیها

امامزاده

زینب
نقش	دختر امام علی
نام	زینب
زادروز	روز ۵ جمادی الاولی، سال ۵ یا ۶ق.
زادگاه	مدینه
درگذشت	۱۵ رجب، ۶۲ق.
مدفن	دمشق
محل زندگی	مدینه
لقب(ها)	عقیله بنی هاشم، عالمه غیر معلمه، کامله، فاضله
پدر	امام علی (ع)
مادر	حضرت زهرا (س)
فرزند(ان)	محمد، عون، علی، عباس
طول عمر	۵۷ سال
عباس بن علی · فاطمه معصومه زینب کبری · عبدالعظیم حسنی · احمد بن موسی سید محمد · سیده نفیسه

برای دیگر کاربردها، زینب (ابهام‌زدایی) را ببینید.

زینب، دختر امام علی(ع) و حضرت زهرا(س) که در سال پنجم یا ششم هجری در مدینه متولد شد. وی همسر عبدالله بن جعفر بود و در حادثه عاشورا با دو فرزندش در کنار برادرش امام حسین(ع) حضور داشت. فرزندانش در این جنگ به شهادت رسیدند. با پایان یافتن جنگ، وی و دیگر بازماندگان کاروان امام(ع) به اسارت درآمدند و به کوفه‌ و از آنجا به شام برده شدند. خطبه‌های او در کوفه و شام (در مجلس یزید)، معروف است. وی در سال ۶۲ قمری درگذشت.

محتویات

نسب، ولادت، نام، لقب و کنیه

زینب دختر امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) است.^[۱] معروف‌ترین نام وی زینب است که در لغت، به معنای «درخت نیکو منظر» آمده^[۲] و معنای دیگر آن «زین اب» یعنی «زینت پدر» است.

حضرت زینب(س) در پنجم جمادی الاولی در سال پنجم یا ششم هجرت، در مدینه دیده به جهان گشود.^[۳]

بر اساس روایات متعدد، نام‌گذاری حضرت زینب(س)، توسط پیامبر اسلام(ص) صورت گرفت. گفته‌ شده است که جبرییل از سوی خداوند این نام را به پیامبر(ص) رسانده است.^[۴]

هنگامی که پیامبر اسلام(ص) قنداقه وی را طلبید، او را بوسید و فرمود:

به حاضران و غایبان امّتم وصیت می‌کنم که حرمت این دختر را پاس بدارند. همانا وی مانند خدیجه کبری (علیها السلام) است.^[۵]

برای وی، القاب فراوانی نقل شده است، همانند عقیله بنی هاشم، عالمه غیرمعلَّمه، عارفه، موثّقه، فاضله، کامله، عابده آل علی، معصومه صغری، امینةاللّه، نائبةالزهرا، نائبةالحسین، عقیلة النساء، شریکة الشهداء، بلیغه، فصیحه، و شریکةالحسین.^[۶]

وی را به سبب سختیهای بسیاری که در زندگی دید (درگذشت جدش پیامبر(ص)، درگذشت و سختیهای مادرش، شهادت پدرش امیرالمؤمنین(ع)، شهادت برادرش امام مجتبی(ع)، فاجعه کربلا و شهادت برادرش امام حسین(ع) و دو فرزندش و دیگر بستگان و سایر شهدا، و به اسارت رفتن در کوفه و شام) ام المصائب نیز لقب داده‌اند.^[۷]

همسر و فرزندان

زینب در سال ۱۷ق. با عبدالله فرزند جعفر طیار ازدواج کرد و از وی چهار پسر داشت به نامهای: علی، عون، عباس، محمد؛ و یک دختر به نام ام کلثوم.^[۸] محمد و عون در کربلا به شهادت رسیدند.^[۹]

معاویه برای فرزندش یزید از ام کلثوم خواستگاری کرد ولی امام حسین(ع) او را به همسری پسر عمویش قاسم بن محمد بن جعفر بن ابی طالب درآورد.^[۱۰]

ویژگی‌ها، فضایل و مناقب

علم و سخنوری

سخنان و خطبه‌های وی در کوفه و همچنین در دربار یزید، که همراه با استدلال به آیات قرآن بود، بیانگر دانش او است. وی احادیثی از حضرت علی(ع) و مادرش حضرت زهرا(س) نقل کرده است.^[۱۱] محمّد بن عمرو، عطاء بن سائب، فاطمه بنت الحسین و دیگران از وی حدیث نقل کرده‌اند.^[۱۲]

زینب هنگام حضور امیرالمؤمنین(ع) در کوفه برای زنان آنجا تفسیر قرآن ارائه می‌داد.^[۱۳]

سخنوری وی برای شنوندگان یادآور خطبه‌های پدرش امیرالمؤمنین(ع) بوده است.^[۱۴] سخنانش در کوفه و مجلس یزید و نیز گفتگوهای وی با عبیدالله بن زیاد، بی‌شباهت به خطبه‌های امام علی(ع) و خطبه فدکیه مادرش زهرا(س) نیست.^[۱۵]

هنگام سخنرانی وی در کوفه، پیرمردی در حالی که می‌گریست، گفت:

پدر و مادرم فدای ایشان که سالخوردگانشان بهترین سالخوردگان و کودکان ایشان بهترین خردسالان، و زنانشان بهترین زنان و نسل آنها والاتر و برتر از همه نسل‌هاست.^[۱۶]

عبادت

حضرت زینب کبری(س) شب‌ها به عبادت می‌پرداخت و در دوران زندگی، هیچگاه تهجّد را ترک نکرد. آنچنان به عبادت اشتغال ورزید که ملقّب به «عابده آل علی» شد.^[۱۷] شب زنده داری وی حتی در شب دهم و یازدهم محرم، ترک نشد. فاطمه دختر امام حسین(ع) می‌گوید:

در شب عاشورا، عمّه‌ام پیوسته در محراب عبادت ایستاده بود، نماز و نیایش داشت و پیوسته اشکهایش سرازیر می‌شد.^[۱۸]

ارتباط حضرت زینب(س) با خداوند آنگونه بود که امام حسین(ع) در روز عاشورا هنگام وداع، به خواهرش فرمود:

«یا اختی لا تنسینی فی نافلة اللیل».^[۱۹]

خواهرم! مرا در نمازهای شب، فراموش نکن.

حجاب و عفّت

درباره حجاب و عفت ایشان در تاریخ اینچنین آمده است:

هنگامی که زینب(س) می‌خواست به مسجدالنبی کنار قبر رسول خدا(ص) برود، علی(ع) دستور می‌داد شب برود. به حسن و حسین(ع) می‌فرمود: همراه خواهرشان باشند. حسن(ع) جلوتر و حسین(ع) پشت سر، زینب در وسط حرکت می‌کردند. آنها از سوی مولای متقیان مأمور بودند که حتی چراغ روی مرقد منوّر پیامبر(ص) را خاموش کنند تا چشم نامحرم به قامت زینب نیفتد.^[۲۰]

یحیی مازنی می‌گوید: من در مدینه، مدت زیادی همسایه حضرت علی(ع) بودم. سوگند به خداوند! در این مدت، هرگز حضرت زینب(س) را ندیدم و صدایش را نشنیدم.^[۲۱]

صبر و استقامت

در روز عاشورا، هنگام دیدن پیکر خونین برادرش چنین گفت:

بار خدایا! این اندک قربانی و کشته در راه خودت را از ما (خاندان پیامبر) بپذیر.^[۲۲]

وی بارها جان امام سجّاد(ع) را از مرگ نجات داد؛ از جمله در مجلس ابن زیاد، پس از احتجاج امام سجاد(ع) با ابن زیاد، وی دستور کشتن امام را صادر کرد. در این هنگام حضرت زینب(س) دست در گردن فرزند برادر انداخت و فرمود: «تا زنده‌ام، نخواهم گذاشت او را بکشید.»^[۲۳]

در فاجعه کربلا

عاشورا

شیخ مفید از امام سجاد(ع) چنین روایت می‌کند: در آن شبی که صبح روز بعد پدرم کشته شد نشسته بودم و عمه‌ام زینب(س) کنارم بود و از من پرستاری می‌کرد که پدرم به خیمه‌ای رفت و جوین غلام ابوذر غفاری هم کنارش بود در حالی که مشغول اصلاح شمشیر خود بود و پدرم این شعر را می‌خواند:

(ترجمه:‌ای روزگار! اف بر دوستی تو! که چه بسا یاران و جویندگانت را در سپیده‌دمان و شامگاهان کشتی؛ و روزگار هیچگاه به غیر از آنچه می‌خواهد، رضایت نمی‌دهد. و البته زمام امور به دست خدا است؛ و سرانجام هر جانداری، مرگ است.)

پس این اشعار را دو یا سه بار تکرار کرد تا اینکه معنی آنها را دریافتم و مقصودش را فهمیدم، پس بغض گلویم را گرفت ولی سکوت اختیار کردم و دانستم که مصیبت نازل شده است. اما عمه‌ام به دلیل رقت قلب و تحمل کم زنانه با شنیدن آن شعر، طاقت نیاورد و به تندی برخاست و در حالی که لباسش به زمین کشیده می‌شد سر برهنه نزد پدرم رفت و چون نزدیک او رفت گفت: وامصیبتاه!‌ای کاش مرگ فرارسد و زندگی‌ام را از من بگیرد، امروز مادرم فاطمه و پدرم علی و برادرم حسن مردند،‌ای جانشین گذشتگان و‌ای دادرس بازماندگان. پس حسین علیه‌السلام به او نگاهی کرد و فرمود: خواهرم! شیطان بردباری را از تو نگیرد؛ سپس چشمانش پر از اشک شد و فرمود: اگر پرنده را به حال خود بگذارند، می‌خوابد.

پس حضرت زینب(س) گفت:‌ای وای بر من! آیا جان تو را به زور می‌گیرند؟ پس این دلم را خونین‌تر می‌کند و بر من ناگوارتر است. سپس سیلی به صورت خود زد و گریبانش را گرفت و آن را پاره کرد و بیهوش افتاد. پس حسین (علیه‌السلام) برخاست و آب بر روی صورتش ریخت و به وی فرمود: خواهرم! از خدا بترس و به صبر و بردباری و تسلیت خداوند متکی باش و بدان که اهل زمین می‌میرند و اهل آسمان باقی نمی‌مانند و اینکه همه چیز رو به هلاکت و فنا است مگر وجه اللّه که خلایق را با قدرت خویش آفریده و آنها را برمی‌انگیزد و به سوی او بازگردند در حالی که او یگانه و یکتا است. پدرم بهتر از من بود و مادرم بهتر از من و برادرم از من بهتر بود و رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله برای من و برای هر مسلمان دیگر نمونه و الگو است.

پس با این سخنان و مانند آن او را دلداری داد و فرمود:‌ای خواهر! من تو را سوگند می‌دهم پس تو سوگندم را نشکن، هیچ‌گاه به خاطر من گریبانت را چاک نکن و صورتت را سیلی نزن و وقتی که مردم جزع و بی‌تابی نکن. سپس او را آورد و نزد من نشانید، و خود به طرف یارانش رفت.^[۲۴]

عصر عاشورا هنگامی که زینب(س) مشاهده کرد امام حسین(ع) روی زمین افتاده و دشمنان اطراف پیکر وی را با هدف کشتن ایشان گرفته‌اند، از خیمه بیرون آمد و پسر سعد (فرمانده لشکر دشمن) را این گونه مورد خطاب قرار داد:

«یابن سَعد! اَیقتَلُ اَبُو عبداللّه وَ انتَ تَنظُرُ اِلَیهِ؟»^[۲۵]

فرزند سعد! آیا ابوعبداللّه [= امام حسین(ع)] کشته می‌شود و تو تماشا می‌کنی؟!

او هیچ جوابی نداد و زینب(س) فریاد برآورد:

«وا اخاه! وا سیداه! وا اهل بیتاه! لیت السماء انطبقت علی الارض و لیت الجبال تدکدکت علی السهل»^[۲۶]

«وای برادرم! وای سرورم! وای اهل بیتم!‌ای کاش آسمان بر زمین واژگون می‌شد! و‌ای کاش کوهها خرد و پراکنده بر هامون می‌ریخت.»

وی هنگام رسیدن بر بالین برادرش چنین گفت: «خدایا! این قربانی را از ما بپذیر!»^[۲۷]

سوگواری محرم
رویدادها
واقعه عاشورا • اسیران کربلا • روز شمار واقعه عاشورا • روز عاشورا • نامه های کوفیان به امام حسین(ع) • واقعه عاشورا (از نگاه آمار)
افراد
امام حسین(ع) علی اکبر • علی اصغر • عباس بن علی • زینب کبری • سکینه بنت حسین • فاطمه دختر امام حسین • مسلم بن عقیل • شهیدان کربلا • اسیران کربلا
جای‌ها
حرم امام حسین • تل زینبیه • حرم عباس بن علی • گودال قتلگاه • بین الحرمین • نهر علقمه
مناسبت‌ها
تاسوعا • عاشورا • اربعین
مراسم
مرثیه • نوحه • تعزیه • روضه • زنجیرزنی • سینه‌زنی • عَلَم • سقاخانه • دسته عزاداری • شام غریبان • تشت‌گذاری • نخل‌گردانی • قمه زنی • راهپيمایی اربعین • تابوت گردانی • مراسم تابوت
ن ب و

حضرت زینب(س) در کنار بدن امام حسین(ع)، رو به سوی مدینه نمود و خطاب به پیامبر(ص) چنین گفت:

«وا محمّداه! بَناتُک سَبایا وَ ذُرّیتُک مُقَتّله، تسفی علیهم رِیحُ الصّبا، و هذا حُسینٌ مجزوزُ الَّرأسِ مِنَ القَفا، مَسلُوبُ العمامِةِ و الرِّداء...»^[۲۸]

ای پیامبر! اینان دختران شمایند که به اسیری می‌روند. اینان فرزندان شمایند که با بدن‌های خونین، روی زمین افتاده‌اند و باد صبا بر پیکر آنان می‌وزد!‌ای رسول خدا! این حسین است که سرش را از قفا بریده‌اند و عبا و ردایش را به غارت برده‌اند.

پدرم فدای کسی که سپاهیان او را غارت کردند، سپس خیمه‌گاهش را سرنگون ساختند! فدای آن مسافری که دیگر امید بازگشتش نیست!^[۲۹]

سخن‌ها و ناله‌های وی دوست و دشمن را تحت تأثیر قرار داد و همگان را به گریه واداشت.^[۳۰]

در کوفه

بعد از عاشورا، اسیران را به کوفه بردند و در آنجا با وضع دلخراشی گرداندند در بدو ورود به کوفه، زینب(س) برای حاضران خطبه‌ای خواند به طوری که همه تحت تاثیر آن قرار گرفتند.

بُشربن خُزیم اسدی درباره خطبه حضرت زینب(س) می‌گوید:

در این روز، من به زینب دختر علی(ع) نگریستم. سوگند به خدا! کسی را مانند زینب، در سخنوری توانا ندیدم; چنانکه گویی از زبان امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) سخن می‌گوید. بر مردم نهیب زد: خاموش باشید! با این نهیب، نه تنها آن جماعت انبوه ساکت شدند، بلکه زنگ شتران نیز از صدا افتاد!^[۳۱]

حضرت زینب(س) خطابه را پایان داد، هیجان شدید در کوفه ایجاد کرد، و وضع روحی مردم دگرگون شد. راوی می‌گوید: پس از خطبه دختر حضرت علی(ع)، مردم کوفه شگفت زده دستها را به دندان می‌گزیدند.

در پایان خطبه، آشوبِ شهر و قیام علیه حکومت احساس می‌شد، از این روی، فرمانده نیروهای نظامی برای جلوگیری از انقلاب علیه ستمگران، اسیران خاندان پیامبر(ص) را به دارالاماره مرکز حکومت عبیدالله بن زیاد فرستاد.^[۳۲]

حضرت زینب(س) همراه با اسرا وارد‌دار الاماره کوفه شد،و در آنجا با عبیدالله بن زیاد حاکم کوفه به مناظره و گفتگو پرداخت.^[۳۳]

سخنان حضرت زینب(س) بر مردم آن اثری عمیق گذارد و خاندان اموی را رسوا ساخت، سپس عبیداللّه دستور زندانی کردن آنها را صادر کرد. خطبه حضرت زینب(س) و نیز سخنان امام سجاد(ع) و ام کلثوم و فاطمه بنت الحسین در کوفه و دارالاماره و نیز اعتراضهای عبدالله بن عفیف ازدی و زید بن ارقم به مردم کوفه جرئت بخشید و زمینه قیام برضد حکومت ظلم را فراهم ساخت چراکه عراقیها پس از سخنان شورانگیز حضرت زینب(س) سخت پشیمان شدند و در فکر چاره رفع ننگ کشتن خاندان پیامبر برآمدند و با جنب وجوشهای تازه علیه امویان سرانجام بر دور مختار گرد آمدند.^[