عمار بن یاسر

آرامگاه عمار یاسر
اطلاعات شناسنامه‌ای
نام کامل	عمار بن یاسر بن عامر
کنیه	ابویقظان
زادروز/زادگاه	؟
محل زندگی	مکه، مدینه
خویشاوندان سرشناس	یاسر (پدر عمار)، سمیه (اولین شهید اسلام، مادر عمار)
درگذشت/شهادت	ربیع الثانی ۳۷ق
نحوه درگذشت/شهادت	در جنگ صفین در رکاب امام علی (ع)
مدفن	رقه (سوریه)
اطلاعات دینی
زمان اسلام آوردن	در آغازین سال‌های بعثت
حضور در جنگ‌ها	جنگ صفین
دیگر فعالیت‌ها	تحمل شکنجه مشرکان و نازل شدن آیه ۱۰۶ نحل در حق وی؛ جزء نخستین شیعیان امیرالمؤمنین علی (ع)؛مخالفت با خلفاء و سقیفه بنی ساعده

عمار بن یاسر صحابی بلندمرتبه پیامبر(ص)، از نخستین مسلمانان و از شیعیان امام علی(ع).

عمار از یاران نزدیک امام علی(ع) و از جمله نخستین شیعیان آن حضرت بود. بعد از وفات پیامبر(ص)، وی در حمایت از علی(ع) از بیعت با ابوبکر سرباز زد. در زمان خلیفه سوم وی از جمله مخالفان خلیفه بود و با او درگیری‌هایی داشت و در اعتراضات علیه او شرکت داشت. در زمان خلافت علی(ع) از همراهان آن حضرت بود و در جنگ صفین در رکاب امیرالمؤمنین(ع) جنگید و به دست لشکریان معاویه شهید شد. پیامبر(ص) در حدیثی مشهور شهادت وی به دست گروه باغی (=شورشگر) را از پیش اطلاع داده بود.

نسب

عمار بن یاسر بن عامر، کنیه‌اش ابویقظان، و حلیف (= هم پیمان) بنی مخزوم بود.^[۱] نسب عمار به خاندان عنس بن مالک از قبایل قحطانی و ساکن یمن می‌رسد. یاسر پدر عمار در جوانی به مکه آمد و در آنجا اقامت کرد و با ابو حذیفه که از بنی مخزوم بود پیمان بست.^[۲]

در زمان پیامبر(ص)

عمار و پدر و مادرش از سابقین در اسلام بودند. وی بر اساس روایتی وی بعد از سی و چند نفر مسلمان شد و بنابر روایتی دیگر، یکی از هفت تن مسلمان نخست بود.^[۳] عمار، برادرش عبدالله، پدرش یاسر و مادرش سمیه، بلال، خَبّاب، و صُهَیب، به دست قریش به شدیدترین وجهی شکنجه شدند تا از اسلام روگردان شوند. سمیه و یاسر در اثر این شکنجه‌ها جان دادند. آن‌ها نخستین شهدای اسلام بودند.^[۴]

مشرکان، عمار را نیز مجبور به ناسزاگویی به پیامبر(ص) کردند اما پیامبر اکرم(ص) عذر او را پذیرفت و به او فرمود اگر دیگربار نیز مجبورش کردند، چنین کند. در پی این ماجرا بود که این آیه نازل شد: مَن کفَرَ بِاللَّهِ مِن بَعْدِ إِیمَانِهِ إِلَّا مَنْ أُکرِ هَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالْإِیمَانِ (ترجمه: هر کس پس از ایمان آوردن خود، به خدا کفر ورزد [عذابی سخت خواهد داشت ] مگر آن کس که مجبور شده [ولی ] قلبش به ایمان اطمینان دارد.)^{[۱۶–۱۰۶][۵][۶]}

بنابر برخی از گزارش‌ها که درباره آن اختلاف است، عمار از جمله مهاجران به حبشه بود.^[۷]

عمار در هنگام مهاجرت پیامبر به مدینه همراه آن حضرت بود و در محله قبا در ساخت مسجد قبا همکاری داشت.^[۸] عمار در مدینه از صحابه نزدیک پیامبر اسلام بود و در همه جنگ‌های آن حضرت شرکت داشت.^[۹]

فضایل عمار: روایاتی از پیامبر اسلام(ص) در فضایل عمار نقل شده است؛ از جمله اینکه آن حضرت فرمودند بهشت مشتاق علی، عمار، سلمان و بلال است.^[۱۰] همچنین از پیامبر(ص) نقل شده است که فرمود: عمار با حق است و حق با عمار، عمار گرد حق می‌چرخد هرجا که باشد، و قاتل عمار در آتش است.^[۱۱]

در دوران خلفا

عمار در کنار سلمان، مقداد، ابوذر از نخستین شیعیان دانسته شده‌اند که در زمان پیامبر(ص) بدین نام شناخته شده‌اند.^[۱۲]

عمار در دفاع از حق علی(ع) بر ولایت در آغاز از بیعت با ابوبکر سرباز زد.^[۱۳] وی در زمان خلیفه اول در جنگ یمامه شرکت کرد و در این جنگ بود که گوشش بریده شد.^[۱۴]

در دوران خلافت عمر فرماندار شهر کوفه و فرمانده سپاه مسلمانان در این شهر شد.^[۱۵] در دوران فرماندهی او بود که جنگ نهاوند روی داد و بخشی از مناطق داخلی ایران فتح شد.^[۱۶] اما بعد از چندی از این حکم عزل شد. منابع تاریخی علت عزل وی را به روشنی بیان نکرده‌اند و برخی گزارش‌ها از نارضایتی مردم و درخواست آنان از عمر برای عزل عمار خبر داده‌اند. علت این اعتراض‌ها به روشنی ذکر نشده است؛ در یکی از این گزارش‌ها اعتراض مردم به ضعف عمار و بی‌اطلاعی وی از سیاست نسبت داده شده است.^[۱۷]

در زمان خلیفه سوم مشاجراتی شدید میان وی و عمار درگرفت. یکی از این موارد اعتراض عمار به تبعید ابوذر به ربذه بود که به مشاجره شدیدی بین عمار و عثمان انجامید و عمار به دستور عثمان به سختی کتک خورد. عثمان قصد داشت عمار را از مدینه تبعید کند اما با اعتراض بنی مخزوم و امام علی(ع) از این کار منصرف شد.^[۱۸] ماجرای برخورد و مشاجره و ضرب و شتم عمار را در هنگام اعتراض او و سایر کوفیان به شرابخواری و بی‌قیدی ولید بن عقبه که از سوی عثمان حاکم کوفه بود نیز دانسته‌اند.^[۱۹] گزارش دیگر ضرب و شتم عمار را به زمان اعتراض او به نحوه تقسیم بیت المال از سوی عثمان و در اعتراض به این سخن خلیفه دانسته‌اند که نحوه مصرف بیت‌المال را از اختیارات خود می‌دانست.^[۲۰]

عمار در ماجرای شورش بر عثمان با معترضان همراهی داشت. او در مصر به معترضان پیوست و در مدینه در محاصره عثمان شرکت داشت.^[۲۱]

در زمان خلافت امیرالمومنین(ع)

عمار یاسر از طرفداران خلافت علی(ع) بود. در زمان وفات عمر و ماجرای تشکیل شورای تعیین خلیفه، در گفتگویی با عبدالرحمن بن عوف به او توصیه کرد علی(ع) را انتخاب کند تا مردم دچار تفرقه نشوند.^[۲۲] بعد از کشته شدن عثمان، عمار از جمله افرادی بود که مردم را به بیعت با علی(ع) دعوت می‌کردند.^[۲۳]

وی در حکومت امیرالمؤمنین(ع) در جنگهای جمل و صفین شرکت داشت. در جمل، فرمانده میسره [سمت چپ] لشکر امام(ع) بود.^[۲۴] و در روز سوم جنگ صفین نیز وی فرمانده لشکر امام(ع) بود.^[۲۵]

شهادت

عمار در جنگ صفین در ربیع الثانی سال ۳۷ق.ن به شهادت رسید. پس از شهادت عمار، امام علی(ع) بر او نماز گزارد.^[۲۶] سن عمار هنگام شهادت، بالای نود بود. برخی ۹۳، برخی ۹۱ و برخی ۹۲ سال گفته‌اند.^[۲۷]

شهادت عمار در جنگ صفین به دست سپاهیان معاویه، همواره از عوامل سرزنش معاویه و یکی از دلایل حقانیت علی(ع) در این نبرد دانسته شده است. دلیل این مسئله، شهرت حدیثی از پیامبر(ص) بود که در آن کشندگان عمار، گروهی باغی (یعنی گروه خارج از اطاعت امام عادل) خوانده شده بودند.^[۲۸] ابن عبدالبر این حدیث را متواتر می‌داند و می‌گوید از صحیح‌ترین احادیث است.^[۲۹]

گفته‌اند که خزیمه بن ثابت، در جنگ جمل و صفین حاضر شد ولی شمشیر از غلاف بیرون نیاورد ولی در جنگ صفین هنگامی که دید عمار به دست لشکر معاویه کشته شده گفت: اکنون گروه گمراه برای من مشخص شد و شروع به جنگ در رکاب امام علی(ع) کرد تا اینکه به شهادت رسید.^[۳۰]

مقبره عمار

قبر عمار در محل شهادتش در استان رقه در کشور سوریه قرار دارد.^[۳۱] نویسنده کتاب اماکن زیارتی سیاحتی سوریه که این اثر را در سال ۱۳۸۱ نوشته در توصیف این مقبره چنین می‌نگارد: «این مقبره در سمت راست باب علی علیه‌السلام است. چند سالی است به اهتمام جمهوری اسلامی مقبرهای بسیار بزرگ و باشکوه در حال ساخت است. بر فراز مقبره عمار، گنبدی مرتفع از بتون و سیمان قرار دارد و ارتفاع و سقف مقبره نیز بسیار زیاد است. قبر مطهّر او در زیر این گنبد قرار دارد.»^[۳۲]

وصف این زیارتگاه در مقاله «زیارتگاه‌های اهل بیت و اصحاب علیهم السلام در سوریه» چنین آمده است:‌ «زیارتگاه عظیم و باشکوهی در این شهر وجود دارد که در چند سال اخیر، توجه شیعیان و کاروان‌های زیارتی را به خود جلب کرده است. این زیارتگاه، قبور چند تن از شهدای صفّین، شامل عمار یاسر، اویس قرنی و ابی بن قیس است. بنای زیارتگاه تا پیش از سه دهه اخیر تنها شامل دو اتاق محقّر و کوچک بر روی قبر هر یک از عمار یاسر و اویس قرنی بود (۵۶)، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به توصیه امام خمینی (ره) و با موافقت آقای حافظ اسد، رئیس جمهور پیشین سوریه، زمین زیارتگاه خریداری و در آن اسکلت و چارچوب بنای فعلی زیارتگاه ساخته شد، اما بنا چندین سال به همین صورت رها گردید، تا اینکه با پشتیبانی ایران و اجرای وزارت مسکن و شهرسازی دولت وقت جمهوری اسلامی، ساختمان بنا و کاشی کاری‌ها و سایر تزئینات آن تکمیل، و در سال ۲۰۰۴/۱۳۸۲ رسماً افتتاح شد. بنای زیارتگاه دارای صحن مستطیل وسیعی است که در گرداگرد آن، رواق ها، اتاق‌ها و سالن‌هایی با کاربری اداری و مذهبی در دو طبقه قرار دارد. تمام نماهای خارجی بنا و صحن، با سنگ‌های سفید رنگ و نیز تزئینات کاشی کاری پوشیده شده و زیبایی خیره کننده‌ای به آن بخشیده است. زیارتگاه عمار یاسر در غرب صحن و زیارتگاه اویس قرنی در شرق صحن واقع است و بنای هر دو به یک شکل و دارای گنبد با کاشی‌های آبی رنگ و مناره مرتفع است. در بیرون از ضلع شرقی صحن، زیارتگاه ابی بن قیس قرار دارد که دارای گنبدی کوچک‌تر از زیارتگاه‌های عمار و اویس است.»^[۳۳]

تخریب حرم عمّار

در ۲۱ رمضان سال ۱۴۳۴ /ششم مرداد ۱۳۹۲، همزمان با شبهای قدر، گروه‌های تکفیری و سلفی فعال در سوریه که کنترل استان رَقَّه را به دست گرفته بودند، با حمله خمپاره‌ای به حرم عمار یاسر و اویس قرنی، صحن آن را تخریب و با شلیک پیاپی موشک به دیوارهای حرم، بخش‌های زیادی از آن را منهدم کردند