میثم تمار

میثم تمار

سردر مقبره میثم تمار
اطلاعات یاران امامان
لقب	ابوسالم، ابوصالح
نسب	ایرانی؟
محل زندگی	کوفه
محل وفات/شهادت	ذیحجۀ ۶۰ق کوفه
نحوه وفات/شهادت	به دستور ابن زیاد به دار آویخته شد
مدفن	عراق، کوفه
از یاران	امام علی(ع)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع)
فعالیت‌های اجتماعی	عضو گروه شُرطةالخَمیس
آثار	تفسیر قرآن، کتابی در حدیث

میثَم تمّار اَسَدی کوفی ، از یاران امام علی (ع)، امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین (ع) است که پیش از واقعه کربلا در کوفه به دستور ابن زیاد به دار آویخته شد و به شهادت رسید. از جزئیات زندگی میثم اطلاعات روشنی در دست نیست. او در کوفه خرمافروشی می‌کرد. کرامات و پیش‌گویی‌هایی به او نسبت داده‌اند.

اطلاعات زندگی‌نامه

نسب و شغل

بعضی از محققین معاصر، میثم را ایرانی دانسته‌اند، ^[۱] که چون بردهٔ زنی از بنی‌اسد بوده، او را منتسب به این قبیله می‌کنند. ^[۲] حضرت علی(ع)میثم را از زنی خرید و آزاد کرد و چون نامش را پرسید، گفت سالم نام دارم. حضرت به او گفت پیامبر اکرم مرا آگاه کرده که والدین عجمی‌ات تو را میثم نامیده‌اند. میثم سخن علی(ع) را تصدیق کرد و نامش را به میثم تغییر داد و کنیه‌اش ابوسالم شد. کنیهٔ دیگر او ابوصالح بود.^[۳]

میثم در بازار کوفه خرما می‌فروخت و از این رو، به او لقب تمّار داده‌اند^[۴] به روایتی نیز او در مکانی به نام دارالرزق خربزه می‌فروخت.^[۵]

برخی ویژگی‌ها

میثم، شخصی حاضرجواب ^[۶] بود؛ هنگامی که به نمایندگیِ معترضان بازار کوفه، در دربار ابن‌زیاد سخن گفت، ابن‌زیاد از منطق، سخنوری، فصاحت و بلاغت او در شگفت ماند.^[۷] خطابه‌های او بر ضد حکومت امویان، وی را در میان دشمنان این حکومت بارز ساخت.

میثم مرگ معاویه را پیشگویی کرد^[۸] و نیز خبر شهادت امام حسین را برای زنی مکّی به نام جبله گفته بود. ^[۹] از دیگر پیشگویی‌های او خبر دستگیری خویش توسط سرکردهٔ طایفهٔ خود و شهادتش به دستور ابن‌زیاد^[۱۰] و آزادی مختار بن ابی‌ عُبَیْده ثقفی از زندان^[۱۱] بود.

وجود این ویژگی‌ها در میثم تمّار سبب شده است تا او را در شمار اصحاب جلیل‌القدر^[۱۲] و حواریون و یاران برگزیدهٔ امام علی^[۱۳] به شمار آورند. چنانکه در برخی از گزارش‌ها میثم تمّار را جزو شُرطةالخَمیس یاد کرده‌اند. این گروه، دلیرمردانی بودند که با حضرت علی پیمان بسته بودند در جنگ‌ها تا پای جان، آن حضرت را یاری و همراهی کنند.^[۱۴]

فرزندان

صالح، شُعَیب، عِمران و حمزه از جمله فرزندان میثم تمّار بودند که با ولایت و مصاحبت اهل بیت و روایت از آنان نشو و نما یافتند. فرزندان آنان نیز از اصحاب و راویان ائمهٔ شیعه بودند.^[۱۵] از آن جمله علی بن اسماعیل بن شعیب بن میثم از متکلمان شیعهٔ امامیه و از نخستین مؤلفان کتاب‌های کلامی بود.^[۱۶]

شهادت

خبر امام از شهادت وی

امام علی میثم را از چگونگی شهادتش، قاتل وی و آویخته شدنش به درخت نخلی که آن را به او نشان داده بود، آگاه ساخته و به او بشارت داده بود که پاداش مقاومت او در برابر خواست عبیدالله ابن زیاد (والی اموی در کوفه) آن است که در آخرت، کنار امام در درجه‌ای شایسته خواهد بود. گفته شده است میثم کنار آن درخت نماز می‌خواند و با آن سخن می‌گفت^[۱۷] میثم خبر شهادتش را که از زبان امام علی شنیده بود، برای دیگران نقل می‌کرد. ^[۱۸] از جمله، به روایتی، او و حبیب بن مظاهر در میان جمعی خبر شهادت خود را بیان کردند،اما حاضران،آنان را تکذیب و تمسخر کردند.^[۱۹]

روایت نخست از شهادت او

دربارهٔ دستگیری و قتل میثم دو روایت وجود دارد. به روایتی، ابن‌زیاد از طرف یزید بن معاویه، خلیفهٔ اموی (۶۰ ـ ۶۴)، مأمور شد میثم را – که می‌دانست از دوستان و طرفداران جدّی حضرت علی است – به دار بیاویزد.^[۲۰] در پی آن، میثم پس از عمره، هنگامی که از مکه به سوی کوفه بازمی‌گشت، به دست مأموران ابن‌زیاد دستگیر شد. در زندان، میثم با مختار که او نیز زندانی شده بود، برخورد کرد و خبر آزادی نزدیک او را پیشگویی کرد. ابن‌زیاد از عریفِ (سرکردهٔ) قومِ میثم خواسته بود او را تحویل دهد، در غیر این صورت او را خواهد کشت. ابن‌زیاد ظاهراً وی را همراه صد سوار از سپاهش فرستاد و آنان میثم را در قادسیه (در پانزده فرسخی کوفه)^[۲۱] دستگیر کردند و به کوفه بردند و سپس به دستور ابن‌زیاد به دار آویختند.^[۲۲]

روایت دوم از شهادت‌اش (قطع زبان میثم)

به روایت دیگر، میثم به درخواست عده‌ای از بازاریان، برای شکایت از رفتار عامل بازار کوفه، همراه آنان نزد ابن‌زیاد رفت تا از او بخواهد عامل را برکنار کند. میثم در آنجا سخنانی بلیغ ایراد کرد. عَمروبن حُرَیث، امیر کوفه از طرف عبیدالله ابن زیاد که عثمانی مسلک و دشمن اهل بیت بود و در آن مجلس حضور داشت، میثم را فردی دروغ‌گو و دوستدار دروغ‌گو خواند، اما میثم خود را راست‌گو و دوستدار راست‌گو (حضرت علی) معرفی کرد. ابن‌زیاد به میثم دستور داد از علی بیزاری جوید و از آن حضرت بد بگوید و به جای آن، دوستی خود را به عثمان اعلام کند و از او نیک بگوید. او میثم را تهدید کرد که اگر به این دستور عمل نکند، دست‌ها و پاهایش را قطع می‌کند و او را به دار می‌کشد. میثم اگرچه می‌توانست تقیه کند، اما شهادت را برگزید و گفت که امام علی او را آگاه کرده است که ابن‌زیاد چنین خواهد کرد و زبانش را خواهد برید. به دنبال آن، ابن‌زیاد که به پندار خود می‌خواست این خبر غیبی را دروغ جلوه دهد، دستور داد فقط دست‌ها و پاهای میثم را قطع کنند و او را کنار خانهٔ عمرو بن حُرَیث به دار بکشند. میثم بالای چوبهٔ دار با صدای بلند از مردم می‌خواست برای شنیدن احادیث مکنون و شگفت حضرت علی نزد او جمع شوند. او دربارهٔ فتنه‌های بنی اُمیّه و فضائل بنی‌هاشم سخنانی می‌گفت. عمرو بن حریث چون افشاگری میثم و ازدحام مردم را برگرد او دید، شتاب‌زده نزد ابن‌زیاد رفت و ماجرا را به او اطلاع داد. ابن‌زیاد، از بیم رسوایی، دستور داد بر دهان میثم لجام نهند. گفته شده است او نخستین فردی بود که در اسلام بر دهانش لجام نهاده شد.^[۲۳] به روایتی، عمرو بن حریث – که نگران تمایل مردم به سخنان میثم و شورش آنان بر ضد حکومت بود – از ابن‌زیاد خواست دستور دهد زبان میثم را قطع کنند. ابن‌زیاد موافقت کرد و یکی از نگهبانان را برای این کار فرستاد و میثم با یادآوری این مطلب که ابن‌زیاد نتوانست سخن مولایش علی را در مورد بریدن زبان و دست‌ها و پاهایش، تکذیب کند، لحظاتی پس از آنکه زبانش قطع شد، به شهادت رسید.^[۲۴]

شهادت میثم تمّار در ذیحجهٔ ۶۰، ده روز پیش از ورود امام حسین به عراق، روی داد.^[۲۵] ابن‌زیاد از دفن او جلوگیری کرد تا آنکه چند تن از خرمافروشان کوفه، شبانه، جسد وی را با چوبهٔ دار ربودند و در قبری میان گودال آب در سرزمین قبیلهٔ مراد به خاک سپردند.^[۲۶]

مقبره میثم

مرقد میثم تمار در چند صد متری مسجد كوفه و در كنار خیابان اصلی كوفه - نجف قرار دارد .در قرن چهارم عضدالدوله ديلمی، گنبد مجللي بر قبر ميثم بنا کرد. در قرن سيزده هجري قمري، شيخ ملاّ علي فرزند ميرزا خليل نجفي آل خليلي (۱۲۲۶ـ ۱۲۹۷هـ . ق.) دومين عمارت را ساخت. سيد عطاءالله رومي (۱۳۲۱م) از مجتهدين بزرگ نجف اشرف، حرم مجلّل و گنبد بزرگي براي ميثم بنا کرده، صحني در کنار آن تأسيس نمود.^[۲۷] در سال ۱۳۸۲هـ.ق. تمام عمارت خراب گشت و توسط حاج محمّد رشاد، حرم باشکوه و زيبايي بنا گرديد. بر روی قبر مطهر میثم ضریحی كوچك و بر بالای آن گنبدی آبی رنگ وجود دارد.

میثم و امامان (ع)

مقام میثم در میان اصحاب ائمه

میثم را از اصحاب سه امام نخست شیعیان، علی و حسن و حسین (ع)، برشمرده‌اند؛^[۲۸] اما شهرت او بیشتر به سبب شاگردی حضرت علی بوده است. ^[۲۹] میثم بسیار دوستدار اهل بیت پیامبر(ص) بود.^[۳۰] متقابلاً، آنان نیز به او توجه خاصی داشتند؛ به گفتهٔ ام سلمه، همسر پیامبر، پیامبر بارها از میثم به نیکی یاد کرده و دربارهٔ وی به حضرت علی سفارش نموده است.^[۳۱] میثم دانش بسیار و اسرار وصیت را از امام علی(ع) فراگرفت و امام، او را از امور غیبی آگاه ساخت^[۳۲] و در زمرهٔ گروهی از مؤمنان آزموده قرار داد تا در درک جایگاه رسول خدا(ص)و اهل بیت (ع)به مقام والایی دست یابد.^[۳۳]

زمان آشنایی با امام

درباره حضور میثم در جنگ‌های دروان حکومت امیرالمؤمنین روایتی نیامده است. می‌توان حدس زد که او در اواخر عمر حضرت با ایشان آشنا شده است. روایاتی که از میثم نقل شده نیز مربوط به دوران پایانی حکومت امام علی علیه‌السلام است. از آن جمله، روایت راجع به حملهٔ یاران معاویه به نواحی هِیت و اَنبار و کشتن عده‌ای از زنان و کودکان در آنجاست.^[۳۴]

معاویه هنگام سبّ حضرت علی و یارانش، از میثم نیز به بدی یاد می‌کرد و او را دشنام می‌داد.^[۳۵] پس از امام علی، میثم در شمار اصحاب وفادار امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در آمد.^[۳۶] امام حسین به میثم توجه ویژه‌ای داشت و از او به نیکویی یاد می‌کرد.^[۳۷] در سال ۶۰، کمی پیش از قیام امام حسین و حادثهٔ کربلا، میثم برای عمره رهسپار مکه شد و چون امام را نیافت، سراغ او را از امّ‌سلمه گرفت و امّ‌سلمه او را از احوال امام آگاه نمود. میثم که عازم بازگشت به کوفه بود، از ام‌ّسلمه خواست به امام سلام برساند و بگوید نزد خداوند با امام دیدار خواهد کرد.^[۳۸]

آثار

تفسیر

میثم آثار و تألیفاتی داشته است. یکی از آن‌ها تفسیری بود که آن را از علی (ع) آموخته بود.^[۳۹] در روایتی میثم، خطاب به عبدالله بن عباس گفته است که امام علی (ع) تأویل قرآن را به وی آموخته بود؛ وقتی که میثم به عمره رفت، به ابن‌عباس گفت هر مطلبی دربارهٔ تفسیر قرآن می‌خواهد، از وی بپرسد. ابن‌عباس از این پیشنهاد استقبال کرد و کاغذ و دواتی خواست و آنچه را که میثم املا کرد، نوشت. چون میثم او را از شهادت خود به دستور ابن‌زیاد خبر داد، ابن‌عباس که گمان می‌کرد میثم این خبر را از روی کهانت به او داده است، به وی بی‌اعتماد شد و درصدد برآمد مطالبی را که از او نوشته بود، پاره کند. میثم او را از این کار بازداشت و از او خواست این تفسیر را حفظ کند و اگر آنچه وی از آن خبر داده است، به وقوع نپیوست، آن را از بین ببرد. ابن‌عباس پذیرفت و پس از مدتی همهٔ اخباری که میثم از آینده داده بود، محقق شد.^[۴۰]

حدیث

میثم، کتابی هم در حدیث داشته است که فرزندانش از آن روایاتی نقل کرده‌اند و پاره‌ای از روایات آن در منابع موجود است.^[۴۱] این احادیث دربردارنده موضوعاتی چون حب و بغض به اهل بیت (ع)، برتری مسجد کوفه بر بیت المقدس، چهار بار اقرار به زنای محصنه و حدّ آن و معلوم کردن قاتل جوانی اعرابی برای بازماندگان‌اش به دست علی (ع)، هستند.^[۴۲]